Yuliya Mysyuk

Vroeger hoorde je er nóóit over, nu steeds vaker. Maar wat houdt het precies in, ouderenmishandeling? Wanneer is er sprake van ‘mishandeling’, wanneer is iemand een ‘oudere’ en heet het ook al zo als het éénmalig voorkomt?

Eén van de meest gebruikte definities is van de World Health Organisation (WHO, 2002): “Elder abuse is a single or repeated act or lack of appropriate action, occuring within any relationship where there is an expectation of trust which causes harm or distress to an older person.”

Uit de 87 diepte-interviews die ik deed met mishandelde en niet-mishandelde ouderen, experts en professionals werd mij duidelijk hoe verwoestend de gevolgen kunnen zijn. Uit de acht groepsgesprekken met beleidsmakers, hulpverleners en leden van belangenorganisaties kwam hetzelfde naar voren.

“Deze ervaring (mishandeling) is schandelijk en vernederend. Ik raakte gestrest en wanhopig.”
– vrouw, 79 jaar.

Uit bestaande literatuur over de gevolgen van ouderenmishandeling komt naar voren dat dit samengaat met een lagere kwaliteit van leven, psychologische problemen, verlies van eigendommen en veiligheid en een verhoogde kans op sterfte en ziekte. Opvallend is dat ouderenmishandeling voorkomt in rijke én arme landen en op alle niveaus in een samenleving; bijvoorbeeld in ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen, dagopvang en bij de oudere thuis. Bij ouderenmishandeling is er vrijwel altijd sprake van een persoonlijke band tussen het slachtoffer en de pleger. Kenmerkend is dat het slachtoffer vaak afhankelijk en kwetsbaar is. Familieleden, (volwassen) kinderen of partners zijn in 90% van de gevallen betrokken bij ouderenmishandeling. Ook kunnen zorgprofessionals, vrienden of buren plegers zijn.

“Mishandeling heeft psychologische, fysieke, morele, financiële en materiële gevolgen voor de slachtoffers.”
– Focusgroep Professionals.

In veel Nederlandse kranten wordt geschreven dat jaarlijks 200.000 ouderen worden mishandeld. Ook politici gaan uit van dit aantal. De schatting van 200.000 mishandelde ouderen is gebaseerd op een promotieonderzoek van Hannie Comijs aan de VU. Zij hanteerde de WHO-definitie met daaraan toegevoegd een leeftijdsgrens van 65 jaar en een incidentie van tienmaal in dat afgelopen jaar. Daaruit bleek dat ongeveer één op de twintig zelfstandig wonende ouderen te maken had met een vorm van ouderenmishandeling in de thuissituatie (prevalentie van 5,6%).

Uit mijn onderzoek blijkt dat ouderen zich gekwetst en beschadigd voelen door de wijze waarop instituties in onze maatschappij functioneren en georganiseerd zijn. Ouderen zien dat de omgeving niet alleen gelegenheid voor ouderenmishandeling creëert, maar ervaren ook dat het gehele (gezondheid- en welzijn)systeem in feite mishandelend is. Ze voelen dat er in Nederland een overwegend negatieve beeldvorming over ouderen is. Veel ouderen spraken van ‘een achtergestelde sociaal-maatschappelijke en kwetsbare positie’ van de groep senioren als geheel. Wat mij opviel is dat de situatie van oudere Nederlanders met een migrantenachtergrond vaak onderbelicht blijft in de literatuur en onderzoeken en ik zou hier graag mee verder aan de slag gaan.

Wie pakt de handschoen op?
We moeten onze abstracte norm ‘ouderen verdienen respect’ en ‘geweld tegen ouderen is onverdraaglijk’ omzetten in actieve sociale verantwoordelijkheid. Want wie houden we daar eigenlijk verantwoordelijk voor?

Het doorbreken van taboes, de bewustwording van het verschijnsel ouderenmishandeling, de signalering en de mogelijkheid om hierbij hulp te krijgen zijn de belangrijke taken. De overheid bracht het onder bij Meldpunt Ouderenmishandeling, een publiektoegankelijk meldpunt met een herkenbaar telefoonnummer en een medewerker die vragen kan beantwoorden of kan verwijzen naar een instelling/hulpverlener die relevant is voor de specifieke hulpvraag. Maar wat zou u doen als u een vermoeden had, bijvoorbeeld dat een zoon of dochter een ouder geld structureel afhandig maakte?

Voor meer informatie: Mysyuk Y. Perspectives on elder abuse in the Netherlands. Doctoral thesis. Leiden, Netherlands, 2015.

Yuliya Mysyuk promoveerde aan de Leyden Academy on Vitality and Ageing met onderzoek naar perspectieven op ouderenmishandeling in Nederland. Ze heeft internationale ervaring met het werken met verschillende “kwetsbare en risicogroepen”.